Deze week stuitte ik op een geweldige quote van Bob Marley, the godfather of reggea. Want Bob mocht dan wel dankzij een dagelijkse, behoorlijke portie ganja regelmatig in hogere sferen verkeren, dat weerhield hem er niet van om vaak behoorlijk scherp uit de hoek te komen.
‘Some people are so poor, the only thing they have is money,’ zei hij.
Kijk, dat zijn zinnen die blijven hangen. Zinnen die de spijker zó op zijn kop slaan dat je er beduusd van wordt, en misschien wel je hele denksysteem een flinke opdoffer geven. Geld, wat doe ik toch allemaal niet voor geld? En wat bereik ik daarmee? Onderzoek heeft allang aangetoond dat boven de 80.000 euro per jaar een toename van het inkomen niets meer bijdraagt aan geluk. Maar we trekken daar geen consequenties uit omdat feiten mensen niet sturen. Verhalen wel.
Want verhalen doen ertoe. Jarenlang kan je achter een verhaal aanlopen dat achteraf op een grote misvatting blijkt te berusten. In zijn boek ‘Het begin van alles’ geeft de antropoloog David Graeber aan hoe in de vorige eeuw het opperhoofd van een stam in Amerika vol ongeloof zijn hoofd schudde toen hij hoorde dat in Europa rijkdom iemand macht en respect oplevert. Bezit was nou juist iets waarvoor je géén respect hoefde te hebben, volgens het opperhoofd. In zijn stam werd het opperhoofd voortdurend bespot en gekleineerd. Hij sliep in de kleinste tent en kreeg het minste te eten. Een leider moet je namelijk met beide benen op de grond houden. Hij is er om zijn stam te dienen, niet om van zijn positie te profiteren. Kijk, dat is een heel ander verhaal. Zo kun je er ook naar kijken.
Nog zoiets: wij zijn opgegroeid met het idee dat ‘de economie’, wat dat ook wezen mag, moet groeien. Indien niet, dan dondert de hele boel in elkaar. Een mooi verhaal. En zoals gezegd: verhalen doen ertoe. Vraag dat maar aan marketeers: als je maar vaak genoeg op de shampooflesjes zet dat het geweldig is om je haar elke dag te kunnen wassen, en dat dat ideaal met deze fantááástische shampoo eindelijk verwezenlijkt kan worden, dan is er al snel een nieuwe waarheid geschapen. Als je dan zegt dat je geen shampoo gebruikt, word je meteen aangekeken alsof je een stinkende bunzing bent, of op zijn minst een enge, wereldvreemde paria.
Niet feiten, maar verhalen zetten aan tot actie. Je motiveert soldaten niet met geneuzel over grondstoffen, economie of het Bruto Nationaal Product. Met zo’n verhaal krijg je geen soldaat aan het vechten. Je motiveert ze met eer, de natie, ons volk eerst! De vijand is iemand die jou haat, die jouw tradities om zeep wil helpen, iemand die je nauwelijks een mens kunt noemen en alles zal doen om jouw leven en dat van je vrouw en schattige kinderen te vernietigen…Kijk hiermee raak je gevoelens. Dit is een verhaal waarmee je soldaten het slagveld instuurt om zich dood te vechten.
Verhalen hebben impact. Want wat begint als een verhaal, verandert al snel in een overtuiging, vervolgens in een waarheid, en voor je het weet is het een wet waaraan niet valt te tornen. Verhalen gaan een eigen leven leiden. ‘Nareis op nareis op nareis’ was natuurlijk een kletsverhaal van Yesilgöz, maar dat kletsverhaal zorgde er toch maar mooi voor dat er een kabinet viel. Het is bekend: ook al is een uitspraak niet waar, dan nog kan die uitspraak reële gevolgen hebben. Dat noemen we self-fulfilling prophecy. Als je jarenlang volhoudt dat mensen auto willen rijden en willen vliegen, en dat je daarom fossiele brandstof gaat subsidiëren en gaat bezuinigen op trein en bus, dan moet je niet raar opkijken als mensen zich uiteindelijk ook zo gaan gedragen. Als je er maar voortdurend inramt dat we niet zonder economische groei kunnen, dan twijfelt daar op het laatst geen mens meer aan.
Verhalen hebben gevolgen, en dat geldt niet in de laatste plaats voor klimaat en milieu. Als je korte termijn economische belangen altijd en overal boven lange termijn klimaatbelangen laat gaan, dan wordt dat het heersende narratief. Ja maar de economie, ja maar mijn balletje gehakt, ja maar mag ik ook eens op vliegvakantie?
Of een negatief verhaal: ja maar wat maakt het uit als wij… Laat anderen eerst maar eens.. Ja maar in China hebben ze kolencentrales… (ook een kletsverhaal overigens. Nee niet van die kolencentrales, maar China gaat ons wel keihard voorbij op het gebied van duurzaamheid).
Dit noemen we de self-defeating prophecy. Als we maar lang genoeg volhouden dat we niks hoeven te doen omdat het toch allemaal niks oplevert, dan … ja, dan gaat het ook niks opleveren.
Moraal van dit verhaal: we moeten elkaar verhalen vertellen die ons meenemen, overtuigen en inspireren. Geheel in de geest van Happy Times Media. Er kan juist zóveel meer dan je denkt. De natuur is prachtig, de natuur is veerkrachtig.
Zeker, ik beken schuld, ik zit hier ook wel eens te mopperen en me boos te maken, maar goeie overtuigende, positieve verhalen zijn veel meer waard. Maak natuur, dieren, planten, mensen atmosfeer (ja ook dat) spannend en sexy. Dat moet toch mogelijk zijn? Wat is er immers mooier dan buiten zijn in de natuur, waar voel je je vrijer?
En het mooie is dat die inspirerende verhalen er zijn, en worden verteld. Nee, je ziet ze niet op het journaal, want goed nieuws is géén nieuws, is het aloude journalistieke adagium. Maar daar gaan wij ons mooi niets van aantrekken. Want er zijn veel meer mensen die houden van de natuur, die houden van hun kinderen en kleinkinderen, dan mensen voor wie het allemaal gestolen kan worden. En de verhalen en ervaringen van die grote groep mensen moeten we ons in de oren knopen en doorvertellen. Heus, het werkt.
Laten we ons spiegelen aan Jane Goodall, of David Attenborough. Natuurlijk, we zijn niet allemaal zo goed gebekt als dit tweetal, maar we kunnen wél iets leren van hun liefde en passie waarmee ze miljoenen mensen weten te raken.
O ja, ik ben nog even door gaan zoeken bij Bob Marley. Hij heeft heel veel mooie dingen gezegd, zoals:
‘Possessions make you rich? I don’t have that type of richness. My richness is life forever.’
En nog een mooie Marley-uitspraak:
‘Money is numbers, and numbers never end. If it takes money to be happy, your search for happiness will never end.’
Zo die kun je in je zak steken.
Maar tot mijn stomme verbazing zag ik ook dat de uitspraak ‘some people are so poor, the only thing they have is money’ weliswaar aan Bob Marley wordt toegeschreven, maar dat er nergens bewijs is dat hij dit ook daadwerkelijk gezegd heeft.
Nou ja, hang ik daar mijn hele stuk aan op, blijkt het niet te kloppen! Maar goed, het is zeker niet voor niets geweest, want in ieder geval heeft deze prachtige uitspraak mij het duwtje gegeven om dit stukje te schrijven. Self-fullfilling prophecy dus: zelfs al is iets niet waar dan nog kan het reeële gevolgen hebben. Waarmee maar weer eens is bewezen dat een goed verhaal ertoe doet, en dat alleen verhalen mensen aanzetten tot actie.
Dus laten we elkaar die verhalen blijven vertellen.
Bron: David Graeber, David Wengrow, Het begin van alles, een nieuwe geschiedenis van de mensheid, 2022 Maven Publishing
Lees meer verhalen die het waard zijn om door te blijven vertellen! Via de link.