Nu het stof van de verkiezingen begint neer te dwarrelen, is het tijd om terug te blikken. Misschien kunnen we daar voor een volgende keer wat van leren. Want zoals bekend herhaalt de geschiedenis zich nooit, maar het rijmt vaak wel op zichzelf.
Wat waren de meest voorbijkomende thema’s? Migratie – met stip op één – de hypotheekrenteaftrek en de vraag of we linksom of rechtsom zouden gaan. Als je dat zo bekijkt, is het niet bepaald een inspirerend lijstje waarvan je zegt: ‘yep, geweldig, met dit elan en deze visie kunnen we de toekomst aan, daar ga ik me voor inzetten.’
De VVD had als belangrijkste thema ‘economische groei’ op de agenda staan. Groei, groei, groei noemen ze dat bij die partij om het ons flink in te peperen.
Nou ja, groei voor wat, vraag je je dan meteen af. Is groei een doel op zichzelf? Als een man zegt: ‘het is mijn doel om 150 kilo te wegen,’ dan is toch ook meteen je eerste vraag: waarom? Als het antwoord is: ‘ik wil in Japan wereldkampioen sumoworstelen worden,’ dan kun je je er nog iets bij voorstellen, maar anders is dat een vrij nutteloos doel.
Groei waarvoor, waarom, wat wil je daarmee bereiken? Die vraag was voor de VVD kennelijk al een stap te ver.
Partijen maken er een sport van om zo hard mogelijk achter de feiten aan te lopen. De campagne werd vooral gekenmerkt door pogingen om de openstaande putten te dichten waarin het kalf meestal al was verdronken: te veel arbeidsmigranten en asielzoekers? Grenzen dicht en strenger beleid. Geen betaalbare woningen beschikbaar? Bouwen, bouwen, bouwen is de oplossing. Criminaliteit? Meer politie is het medicijn. Druk op de zorg? Hoe komen we aan meer handen aan het bed en kunnen we de boel niet efficiënter organiseren. En ten slotte klimaat en milieu? Normen versoepelen, elektriciteitsnet verbeteren of meer zon – en windenergie ontwikkelen.
Kortom: allemaal adaptief, oplossingen achteraf, nadat het kalf allang in de put verdronken is.
Waar zou het dan wel over hebben moeten gaan? Tijdens de campagne werd het woord ‘preventie’ erg gemist. Oplossingen vóórdat de problemen ontstaan.
Waarom ging het bij het thema gezondheidszorg nooit over het goedkoper maken van gezond en biologisch voedsel? Hoe kan het dat ongezonde bewerkte meuk nog altijd goedkoper is dan een biologische krop sla? Moet je eens kijken hoeveel onze gezondheid zou opknappen van gezonder voedsel. Hoeveel miljoenen dat zou schelen aan ziektekosten in het latere leven. Ik heb er nauwelijks iemand over gehoord.
En zouden we in het kader van gezondheid bijvoorbeeld lidmaatschappen van sportclubs niet goedkoper of gratis kunnen maken, zodat ook kinderen uit achterstandswijken al op jonge leeftijd gaan bewegen? Hoeveel obesitasgevallen en hart- en vaatziekten zouden we daarmee voorkomen? Een rookverbod voor toekomstige generaties zoals dat nu succesvol in Nieuw-Zeeland is ingevoerd -wat een verlichting zou dat opleveren in de zorg. Miljoenen aan besparingen!
Migratie: als we echt van ongewenste migratie af willen, dan moeten we niet bij de grens als kleuters politietje gaan spelen, maar slachthuizen, tuinders, champignonkwekers en distributiecentra aanpakken. Betere arbeidsomstandigheden en beter loon, dat is veel effectiever dan een handjevol mensen bij de grens oppakken.
Als je echt iets aan ongewenste migratie wilt doen moet je niet zoals VVD-minister Paul, nota bene op de verkiezingsavond, nieuwe maatregelen die arbeidsmigranten beschermen tegen uitzendbureaus, terugdraaien.
Nog meer preventie? Zeker: beperkingen opleggen aan Big Tech en verbod op verslavende apps op mobiele telefoons. Wat zou de geestelijke gezondheid van toekomstige generaties daarmee niet een boost krijgen?
Je begrijpt het al: het ging er niet over in de campagnes.
Mag ik nog even verder gaan? Het debat over criminaliteit werd snel verengd tot ‘meer politie op straat’ of ‘harder straffen’. Zeker, meer politie op straat is misschien niet onverstandig, maar als je écht iets aan veiligheid wilt doen, moet je natuurlijk niet gaan bezuinigen op jeugdwerk en de GGZ. De politie heeft er nu een dagtaak aan om mensen op te pakken die eigenlijk patiënt zijn en in een inrichting horen. En je kunt voorkomen dat jongeren afglijden door ze door gemotiveerde jongerenwerkers te laten begeleiden vóórdat ze in een crimineel circuit belanden.
Klimaat en milieu kwamen al helemaal niet aan bod. En als dat wel zo was, dan ging het er vooral over of het zin had; dat Nederland hiervoor te klein was en dat we de problemen vooral bij Europa moesten leggen. Veel partijen zochten oplossingen vaak in het schoner maken van industrieën via innovaties. Tja, innovatie is alleen mogelijk als je aan de voorkant investeert, zodat er aan de achterkant iets uitkomt. Vol inzetten dus op investeringen in onderwijs en wetenschap zou je zeggen. Maar daarvoor krijg je bij de meeste grote partijen de handen niet op elkaar.
En ook de volgende kalveren die regelrecht op de put aflopen zijn alweer in aantocht: wat gaan we doen met artificial intelligence? Dat is onze wereld in rap tempo geweldig aan het veranderen, misschien nog wel veelomvattender dan de opkomst van het internet in de vorige eeuw. Maar helaas is het woord AI niet gevallen tijdens de campagne. Dat wordt weer wachten tot de nood aan de man is voordat we ingrijpen.
Onlangs hoorde ik Sandra Phlippen in de podcast ‘Sander & Sandra’ vertellen dat dat nou eenmaal de tragiek is van de politiek: je kunt pas iets doen als er draagvlak voor is. En draagvlak om iets aan ongemakken te doen ontstaat nou eenmaal pas als je er last van begint te krijgen. En dan is het vaak te laat. Dat is zeker waar, maar regeren is immers vooruitzien, dus je mag van onze bewindslieden iets meer verwachten dan alleen adaptatie en reactief gedrag.
Wat te doen? Visie en preventie is gewenst. En dat geldt al helemaal voor het klimaat. Als de ijskap is gesmolten of de warme AMOC-golfstroom is gestopt krijgen we dat met geen mogelijkheid meer aan de praat. Willen we er iets van gaan maken dan zal het woord ‘preventie’ met dikke letters bovenaan een nieuw regeerakkoord moeten komen te staan.
En dan is er toch hoop, met iemand aan het roer die een ambitieuze Minister van Klimaat was en het scheldwoord klimaatdrammer tot geuzennaam wist te verheffen. Dus Rob, demp de putten voordat de kalveren erin in kunnen lopen, en schrijf het woord preventie op je voorhoofd. Alleen dan komen we verder.
Zet ‘m op Rob, we rekenen op je.
Bron: Sander & Sandra, aflevering 3 26 oktober.