Eind van het jaar, goede voornemens, en soms zit je zelfs in een beetje filosofische stemming onder de (kunst)kerstboom. Wat heb ik gedaan? Wat ging fout? Is er iets wat kan beter? En wat zou ik – achteraf gezien – anders hebben moeten aanpakken? Klinkt een beetje dominees-achtig allemaal, maar met al die lichtjes, de kerstetentjes, en na het voor de zoveelste keer weer wegzwijmelen bij Love Actually, dringen die vragen zich rond oud en nieuw bijna als vanzelf bij je op.
Ikzelf heb – vind ik – een werkbare manier om je handelen in perspectief te plaatsen: zou ik het nu, opnieuw weer zo doen? Als dat zo is, dan zit je op het goede spoor. Is dat niet zo, dan moet je snel nagaan of er nog iets te veranderen valt. Maar in ieder geval nooit doorgaan op de ingeslagen, doodlopende weg.
Ja, wees maar niet bang, ik ga jullie hier niet lastigvallen met mijn persoonlijke zwaktes en twijfels. Zonder dat is de wereld ook al ingewikkeld genoeg.
Maar toen ik zo onder die kerstboom met een stuk kerststol zat te mijmeren, schoot er ineens een rare gedachte door mijn hoofd. Voor jezelf is het natuurlijk achteraf gezien behoorlijk gemakkelijk na te gaan of je dingen weer zo zou doen: ‘Mijn hemel, wat een stomme date was dat! Had ik nooit moeten doen! Wat een sukkel ben ik toch, want dat had ik natuurlijk vooraf al uit die idiote appjes kunnen opmaken.‘
Of: ‘Waarom heb ik me toch weer tot die all-inclusive vakantie laten verleiden? Was geen hol aan, en die georganiseerde excursies kwamen me op het laatst mijn neus uit!’
Gelukkig trek je daar voor jezelf dan ook conclusies uit: voor ik op date ga, check ik eerst nog even die appjes grondig. En bij twijfel, niet doen. En ik boek in ieder geval nooit meer een all-inclusive vakantie.
Maar om even terug te komen op die gekke gedachte van me onder de kerstboom: zouden overheden of regeringen zich ook weleens de vraag stellen of ze het, met de kennis van nu, weer zo zouden doen? Als dat zo is, dan merk ik er in ieder geval bitter weinig van. En ik snap het ook wel, want beleidsmakers stappen keer op keer op een rijdende trein die ze zo goed mogelijk op het uitgestippelde spoor moeten laten doordenderen.
En toch lijkt de vraag of je iets nu opnieuw zo zou doen cruciaal voor beleidsbepalers. Die zou veel meer gesteld moeten worden, en het antwoord op die vraag zou ook veel zwaarder moeten wegen in het beleid.
Een voorbeeld: zouden we als we de kans hadden nu opnieuw de helft van het oppervlak van Nederland besteden aan weilanden en veeteelt? Ik denk dat je geen mens zult vinden die dat zou toejuichen, laat staan dat je zo’n voorstel door de Kamer zou krijgen. Zelfs niet met extreem rechtse partijen aan het stuur. Je zou de discussies en commentaren al kunnen uittekenen: ‘Wat? Voor koeien? Hoe haal je het in je hoofd!
Zoveel agrarische grond hebben we helemaal niet nodig. Dat zou alleen zo zijn als we heel veel vlees naar het buitenland zouden exporteren. Onze kostbare ruimte gebruiken voor voedsel dat we zelf niet nodig hebben? Wie zit daar nou op te wachten? Bovendien: we gebruiken die ruimte nu voor woningen, natuur, recreatie, sport, en zelfs voor defensie. En dan stel jij voor om dat allemaal in te ruilen voor weilanden en koeien, waar die koeien trouwens helemaal niet te vinden zijn? Hoe haal je het in je hoofd!’
Tja, daar valt weinig tegenin te brengen. Toch zijn er weinig politieke partijen die een radicaal ander grondgebruik in Nederland voorstaan. Ik zie het in ieder geval nog niet zo snel gebeuren.
En zouden we nu, als we de kans hadden, Tata Steel opnieuw in de Randstad neerzetten, midden in een van de dichtstbevolkte gebieden van ons land? Ik denk dat geen zinnig mens dat ooit nog serieus zou overwegen. Ongezond, kankerverwekkend, te hoge CO2-druk. Kortom, de IJmond is totaal ongeschikt als locatie. Ook hier zien we een plan dat ooit met de beste bedoelingen is opgezet, nu voor enorm veel ellende zorgt, zonder dat we daar de consequenties uit trekken.
Dus wat hiermee te doen? We zouden nu veel meer naar Europa als geheel moeten kijken. Nederland is ongeschikt voor een grote staalindustrie. Maar in Scandinavië heb je de ijzerertsmijnen dichtbij, voldoende diepwaterhavens, veel schone waterkracht en windenergie, en het drukt minder op de ruimte. Puik plan, en mondjesmaat gaan er stemmen op om Tata Steel in de IJmond op te heffen. Maar liever gaan we nog verder op de doodlopende weg, door bijvoorbeeld een cokesoven te vervangen, dan consequenties te trekken uit de onhoudbare situatie van Tata Steel.
Nou ja, Schiphol idem dito. Wie zou er op dit moment een enorme luchthaven gaan bouwen pal tegen Amsterdam aan, bovenop de slaapkamers van honderdduizenden mensen? Ja, toen Schiphol werd gebouwd lag het in een buitengebied, en was er geen mens in de omgeving te bekennen. En toen had natuurlijk niemand kunnen bevroeden dat er nu jaarlijks bijna 500.000 vliegbewegingen op Schiphol zijn. Als we opnieuw een vliegveld zouden moeten bouwen, zouden we waarschijnlijk kiezen voor een kleinere luchthaven, zoals Stockholm of Brussel. Dat gaat ook prima. En we zouden hem misschien in Flevoland of de Noordoostpolder aanleggen, maar zeker niet vlak naast Amstelveen.
Zijn er ook zaken die we achteraf gezien, opnieuw zo zouden doen? Zeker: ASML is een fijn bedrijf, hoogwaardig en relatief schoon. Het stimuleert onze innovatieve kracht en geeft een boost aan wetenschappelijk onderzoek. ASML zouden we zo opnieuw in de regio Eindhoven opzetten.
Nog iets: Almere. Na de aanvankelijke scepsis over nieuw te bouwen steden voorziet Almere in een behoefte en kunnen we nu tweehonderdduizend mensen kwijt op een aantrekkelijke locatie, die dichtbij voorzieningen, nieuwe natuur en werkgelegenheid ligt. Natuurlijk is niet alles perfect, maar we hebben op het nieuwe land een stad gecreëerd die in een duidelijke behoefte voorziet.
Waarmee maar gezegd is dat het niet verplicht is om een doodlopende weg tot het einde toe af te lopen. Je mag op je schreden terugkomen, als dat op lange termijn meer oplevert dan steeds dieper de fuik in te zwemmen.
Regeren is dan misschien wel vooruitzien, maar het is net zo belangrijk om met enige regelmaat achteruit te kijken. En dan mag je rigoureus van mening veranderen als het op een andere manier beter kan. En zeg het dan hardop:
Stom dat we ooit deze weg zijn ingeslagen. Gauw omkeren maar!